Βασικές αρχές γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας

1.  Ο τρόπος σκέψης επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά
2. Ο τρόπος σκέψης μπορεί να ελεγχθεί και να τροποποιηθεί
3. Οι αλλαγές στον τρόπο σκέψης μπορούν να επιφέρουν τις επιθυμητές αλλαγές στο συναίσθημα και στη συμπεριφορά.

Tο Γνωσιακό – Συμπεριφοριστικό μοντέλο ψυχοθεραπείας υποστηρίζει ότι ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε είναι υπεύθυνος για τη βίωση πολύ έντονων αρνητικών συναισθημάτων όταν αντιμετωπίζουμε δύσκολες και δυσάρεστες καταστάσεις στη ζωή μας.

Ο τρόπος με τον οποίο σκέφτεται κάποιος είναι αποτέλεσμα μάθησης η οποία προκύπτει από τις προηγούμενες εμπειρίες του καθώς και από τις επιδράσεις της οικογένειας και της κοινωνίας στην οποία ζει.

O τρόπος σκέψης κάποιες φορές μπορεί να μην είναι λειτουργικός ή ρεαλιστικός και να οδηγεί το άτομο σε προβληματικές συμπεριφορές. Εφόσον το άτομο έχει μάθει να σκέφτεται με τον συγκεκριμένο τρόπο, μπορεί μέσω μιας νέας διαδικασίας μάθησης (π.χ. σε μια θεραπευτική διαδικασία) να αλλάξει αυτόν τον τρόπο σκέψης και να μάθει έναν πιο λειτουργικό-ρεαλιστικό, με αποτέλεσμα να τροποποιήσει ανάλογα και την συμπεριφορά του. Ο ρεαλιστικός τρόπος σκέψης δεν σημαίνει απαραίτητα θετικός τρόπος σκέψης.

Για παράδειγμα, κάποιος που μόλις απολύθηκε από τη δουλειά του μπορεί να σκεφτεί: «Είμαι ένας αποτυχημένος, δεν θα ξαναβρώ ποτέ δουλειά», με αποτέλεσμα να αισθάνεται απογοήτευση και θλίψη. Αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τη συμπεριφορά του με αποτέλεσμα να μην ψάχνει για δουλειά. Στο παραπάνω παράδειγμα βλέπουμε ότι ο αρνητικός τρόπος σκέψης του ατόμου προκάλεσε αρνητικά συναισθήματα και προβληματική (δυσλειτουργική) συμπεριφορά.

Κάποιος άλλος θα μπορούσε να σκεφτεί ως εξής: «Δυστυχώς έχασα τη δουλειά μου και μπορεί να δυσκολευτώ να βρω άλλη, γι’ αυτό θα ξεκινήσω αύριο κιόλας να ψάχνω». Αυτή η σκέψη θα προκαλέσει αρνητικά συναισθήματα χωρίς όμως να οδηγήσει σε απελπισία και παραίτηση. Η συμπεριφορά του θα είναι πιο λειτουργική γιατί θα αρχίσει να ψάχνει αμέσως για νέα εργασία.

Τα γενικά χαρακτηριστικά της Γνωσιακής /Συμπεριφοριστικής (Γ/ Σ) Ψυχοθεραπείας μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:

1. Ο θεραπευτής καλείται να καταλάβει με ποιο τρόπο ο πελάτης δομεί τον κόσμο μέσα του και πως αυτό μπορεί να τον επηρεάζει συναισθηματικά ή στη συμπεριφορά του. Με την αναγνώριση των μη λειτουργικών σκέψεων του πελάτη ξεκινά και η διαδικασία της παρέμβασης.
2. Η Γ / Σ θεραπεία είναι βραχυπρόθεσμη και εστιάζεται στο παρόν και στο συγκεκριμένο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το άτομο. Οι εμπειρίες του παρελθόντος χρησιμοποιούνται για την κατανόηση των συνθηκών υπό τις οποίες δημιουργήθηκε το πρόβλημα.
3. Η Γ / Σ θεραπεία εστιάζεται στην ανεύρεση και στην τροποποίηση των μη ρεαλιστικών και δυσλειτουργικών σκέψεων και στην εκμάθηση νέων συμπεριφορών.
4. Στη Γ / Σ θεραπεία ο θεραπευτής δεν είναι η αυθεντία αλλά ο ειδικός ο οποίος με τις γνώσεις που έχει συνεργάζεται με τον θεραπευόμενο ώστε ο δεύτερος να ανακαλύψει νέους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως «εκπαιδευτής», με την έννοια ότι ο θεραπευόμενος φέρνει πληροφορίες τις οποίες αξιολογούν μαζί με τον θεραπευτή για να ελέγξουν την ρεαλιστικότητά τους. Η βασική αρχή είναι «εσύ κι εγώ θα συνεργαστούμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημά σου».
5. Στη Γ / Σ θεραπεία η επιλογή των θεραπευτικών στόχων γίνεται κατόπιν συμφωνίας θεραπευτή και θεραπευόμενου.
6. Στη Γ / Σ θεραπεία βασικό στοιχείο είναι η «δουλειά για το σπίτι». Ο θεραπευόμενος καλείται μεταξύ των συνεδριών να «δοκιμάσει» νέους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς μέσω συγκεκριμένων ασκήσεων τις οποίες έχουν προαποφασίσει μαζί με τον θεραπευτή.
7. Η συνεργασία μεταξύ θεραπευτή και πελάτη διέπεται από την αρχή «εσύ κι εγώ θα συνεργαστούμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημά σου» αντί «εγώ θα σε θεραπεύσω».
8. Γίνονται συνεχείς μετρήσεις ώστε και ο πελάτης να είναι ενήμερος για την πορεία της θεραπείας.
9. Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο πώς σκέφτεται, συμπεριφέρεται και αισθάνεται ο πελάτης έξω από το χώρο των θεραπευτικών συνεδριών.

  Η αξιοπιστία της Γ/Σ Ψ που βασίζεται στον έλεγχο της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων και η σχετικά μικρή χρονική διάρκειά τους, γεγονός που συνδέεται με την εξονυχιστική διερεύνηση των ψυχοθεραπευτικών διαδικασιών γενικότερα από οικονομική άποψη, είναι πιθανώς οι κύριο λόγοι της μεγάλης διάδοσης αυτού του τύπου ψυχοθεραπείας.    Σε Εθνικά Συστήματα Υγείας πολλών χωρών του εξωτερικού όπως και στην Ειδική Αγωγή, στη Σχολική Ψυχολογία κ.α. εφαρμόζονται κυρίως μοντέλα πρόληψης και παρέμβασης σε θέματα ψυχικής υγείας που βασίζονται στη Γ/Σ Ψυχοθεραπεία. Ιδιαίτερα δημοφιλής φαίνεται να έχει γίνει η Γ/Σ Ψυχοθεραπεία στην αντιμετώπιση των φοβιών και της κατάθλιψης όπως και σε εξελικτικές διαταραχές της παιδικής/ εφηβικής ηλικίας. Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει ότι και σε άλλες διαταραχές δεν έχει υψηλά ποσοστά αποτελεσματικότητας. Τέλος, αναφέρουμε ότι, η έρευνα συνεχίζεται ώστε να δημιουργηθούν ακόμη πιο αποτελεσματικά πλαίσια πρόληψης και παρέμβασης για όλες τις μορφές δυσκολιών προσαρμογής του ατόμου, είτε σε ατομική, είτε σε ομαδική, είτε σε κοινοτική βάση, (δηλαδή μέσα στη κοινότητα που ζει το άτομο).

Συγγραφέας: Αναστασία Καλαντζή

Απόσπασμα από το βιβλίο: «Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας», Επιμ. Έκδ.: Ευθυμίου, Κ., Μαυροειδή, Α., Παυλάτου, Ε. (2005). Εκδ. Ελληνικά Γράμματα.