Η διεκδικητική συμπεριφορά, ο ευθύς και ειλικρινής τρόπος της έκφρασης των συναισθημάτων, των σκέψεων, των επιθυμιών και των αναγκών μας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση ισότιμων διαπροσωπικών σχέσεων. Η έκφραση των απόψεών μας με τρόπο σαφή και ξεκάθαρο βελτιώνει την επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους και μας βοηθά να διαμορφώσουμε μια καλή εικόνα εαυτού.
Η άλλη όψη της διεκδικητικής συμπεριφοράς είναι η συμβολή της στην ανάπτυξη της ικανότητάς μας να «ακούμε» και να σεβόμαστε τις επιθυμίες, τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τις απόψεις των άλλων. Η επικοινωνία μας διέπεται από την αρχή «έχω το ίδιο δικαίωμα με τους άλλους να εκφράζω και να ικανοποιώ τις ανάγκες μου» και «τόσο οι δικές μου όσο και οι ανάγκες των άλλων είναι εξίσου σημαντικές ακόμα και αν έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους».
Στην επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους, συχνά δυσκολευόμαστε στην έκφραση και την υποστήριξη των επιθυμιών ή των αναγκών μας, ειδικά όταν πιστεύουμε ότι ο συνομιλητής μας θα διαφωνήσει,θα δυσαρεστηθεί ή θα θυμώσει μαζί μας.
Πολλοί από εμάς σε τέτοιες καταστάσεις επιλέγουν την παθητική στάση κατά την οποία είτε δεν αναφέρονται στο αίτημά τους ή το εκφράζουν με τέτοιο τρόπο ώστε να μην γίνεται ευκρινές το πόσο σημαντικό είναι για αυτούς (π.χ. «θα ήθελα να δω αυτή τη ταινία, αλλά δε βαριέσαι, ας βγούμε με τους φίλους σου» ή «όλοι στη θέση μου θα ήθελαν βοήθεια» ή «σε τέτοιες περιπτώσεις στηρίζουμε τους φίλους μας»). Ο παθητικός τρόπος έκφρασης των επιθυμιών, εκτός από το ότι δε βοηθά τον συνομιλητή μας να κατανοήσει την ανάγκη μας, οδηγεί στην ματαίωση ή και στο θυμό καθώς «για άλλη μια φορά έγινε αυτό που ήθελε ο άλλος». Αν η στάση που ακολουθούμε στην επικοινωνία μας με τους άλλους είναι κατά κύριο λόγο η παθητική, τότε είναι πιθανό να βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους άλλους οι οποίοι «ποτέ δεν καταλαβαίνουν τις ανάγκες μου».
Άλλοι άνθρωποι εφαρμόζουν την επιθετική συμπεριφορά στην προσπάθεια τους να εκφράσουν τις ανάγκες τους. Όλοι έχουμε έρθει αντιμέτωποι με ανθρώπους που φωνάζουν, χρησιμοποιούν υποτιμητικές εκφράσεις σε βάρος μας ή ηθικολογούν με στόχο να ικανοποιήσουμε μια επιθυμία τους (π.χ. θα έπρεπε να είχες καταλάβει τι ζητώ από εσένα! Ή μόνο κάποιος βλάκας σαν εσένα μπορεί να σκέφτεται έτσι, κ.α.). Ίσως ο επιθετικός τρόπος να εξυπηρετεί τον στόχο της άμεσης ικανοποίησης των αναγκών και ο επιτιθέμενος να κερδίζει τελικά, ωστόσο, μέσω της επιθετικής συμπεριφοράς, είναι αδύνατο να διαμορφωθούν ισότιμες διαπροσωπικές σχέσεις που να διαπνέονται από εμπιστοσύνη και ασφάλεια. Πολλές φορές όμως η επιθετική συμπεριφορά εμφανίζεται και σε άτομα τα οποία κατά κύριο λόγο τηρούν την παθητική στάση. Οι ίδιοι το περιγράφουν πολύ εύστοχα ως «ξεχείλισε το ποτήρι». Όταν «το ποτήρι ξεχειλίζει», στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει είναι η εκτόνωση των συναισθημάτων της ματαίωσης και του θυμού και όχι η έκφραση των επιθυμιών τους. Συνήθως, σε αυτές τις περιπτώσεις, ο αποδέκτης της επιθετικότητας δείχνει ανοχή, χαρακτηρίζοντας αυτή την συμπεριφορά ως «απλό ξέσπασμα» ή «γκρίνια», μέχρις ότου επιστρέψει η ηρεμία. Το άτομο με την παθητική στάση θεωρεί, δυστυχώς εσφαλμένα, ότι εξέφρασε στο συνομιλητή του τις ανάγκες του, παραβλέποντας όμως το γεγονός ότι σε συνθήκες έντασης και καυγά, αυτό που επικρατεί (και τελικά απομένει) είναι τα δυσάρεστα συναισθήματα και όχι η ειλικρινής και εποικοδομητική επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων.
Η ανάπτυξη της διεκδικητικής συμπεριφοράς μπορεί να ξεκινήσει με την προσπάθεια να διατυπώνουμε σε πρώτο ενικό πρόσωπο τα συναισθήματά μας (πιστεύω ότι…., θέλω…, προτιμώ….κ.α.), να αποφεύγουμε τις ερμηνείες για την συμπεριφορά του άλλου («με αγνοείς», δε σε νοιάζει τι νιώθω» κ.α.) και να εκφράζουμε με ξεκάθαρο τρόπο τι θέλουμε από το συνομιλητή μας (αν αργείς στα ραντεβού, να με ειδοποιείς έγκαιρα). Σκεφτείτε τις τρεις παρακάτω φράσεις:
-
«Πάντα αργείς όταν έχουμε ραντεβού, δε σε νοιάζει καθόλου που περιμένω τόση ώρα, τι θα πάθαινες αν ερχόσουν στην ώρα σου;» (επιθετική στάση).
-
«Πάλι άργησες. Είχε κίνηση;» (παθητική στάση).
-
«Θυμώνω όταν αργείς στα ραντεβού. Θέλω να έρχεσαι στην ώρα σου. Αν δεν μπορείς να είσαι συνεπής, θέλω να με ενημερώνεις έγκαιρα» (διεκδικητική συμπεριφορά).
Η πρώτη φράση ενέχει σε υψηλό ποσοστό τον κίνδυνο η συνάντηση να εξελιχθεί σε καυγά και η δεύτερη ίσως συντελέσει στην πληροφόρησή μας σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στους δρόμους. Η τρίτη φράση, όμως, διατηρεί τις περισσότερες πιθανότητες σε σύγκριση με τις δυο προηγούμενες, να συμβάλει ώστε ο αργοπορημένος φίλος μας να κατανοήσει καλύτερα πώς αισθανόμαστε εξαιτίας της ασυνέπειάς του. Το μήνυμα που του μεταφέρουμε είναι άμεσο και σύμφωνο με τις επιθυμίες μας, δεν τον προσβάλλει και δεν τον μειώνει. Επιπλέον, η φράση αυτή προτείνει και μια λύση η οποία ικανοποιεί την ανάγκη μας να μη μας στήνουν στα ραντεβού.