Με τον όρο “επίλυση προβλήματος” αναφερόμαστε στις γνωστικές εκείνες διαδικασίες οι οποίες συμμετέχουν στον εντοπισμό, στην ανάλυση και στην επίλυση καθημερινών προβλημάτων. Στόχος της γνωστικής αυτής διαδικασίας είναι η επιλογή και η εφαρμογή της καλύτερης δυνατής λύσης που ταιριάζει στην εκάστοτε περίσταση.
Οι δεξιότητες που αναπτύσσουμε για την επίλυση προβλημάτων συνήθως είναι αυτές οι οποίες στο παρελθόν κρίθηκαν ως οι πιο κατάλληλες και οι πιο επαρκείς.
Τι γίνεται όμως όταν οι δεξιότητες αυτές δεν είναι αποτελεσματικές στην επίλυση ενός νέου προβλήματος;
Παρακάτω παρουσιάζονται με σύντομο τρόπο τα βήματα που μπορούμε να ακολουθήσουμε για επιτυχή επίλυση προβλημάτων.
Βήμα 1ο: Εντοπίζω και περιγράφω το πρόβλημα. Αν και φαίνεται ότι το πρώτο βήμα είναι αυτονόητο, πολλές φορές η αδυναμία καθορισμού του προβλήματος ευθύνεται και για την αποτυχία στην επίλυσή του. Έτσι, το βήμα αυτό είναι απαραίτητο και σημαντικό καθώς θα κατευθύνει τις προσπάθειές μας προς στην σωστή κατεύθυνση. Π.χ. “τι χρειάζεται να κάνω για να αυξήσω κατά πέντε ώρες το χρόνο που περνώ με το παιδί μου μέσα στην εβδομάδα;” αντί του πιο γενικού και αόριστου: “θέλω να περνώ περισσότερο χρόνο με το παιδί μου”.
Βήμα 2ο: Καταγράφω όλες τις πιθανές λύσεις. Σε αυτό το στάδιο, στόχος μας είναι να σκεφτούμε όσο το δυνατό περισσότερες λύσεις, ακόμα και αν μπορεί κάποιες από αυτές να φαίνονται ανέφικτες. Η διαδικασία της παραγωγής πολλών και πιθανών λύσεων ασκεί την ικανότητά μας να εντοπίζουμε λύσεις που έως τώρα δεν τις είχαμε σκεφτεί.
Βήμα 3ο: Αναλογίζομαι τα “υπέρ” και “κατά” της κάθε λύσης. Σε αυτό το στάδιο, στόχος είναι να εντοπίσουμε εκείνη τη λύση που έχει τα πιο σημαντικά ή τα περισσότερα “υπέρ” και τα λιγότερο σημαντικά ή λιγότερα “κατά”. Σαφώς η αξιολόγηση αυτή είναι υποκειμενική και αφορά καθαρά τη δική μας εκτίμηση. Εδώ χρειάζεται να υπογραμμίσουμε το γεγονός ότι “ιδανικές” λύσεις δεν υπάρχουν, αλλά μόνο καλύτερες δυνατές με “υπέρ” και “κατά”.
Βήμα 4ο: Σχεδιασμός. Επόμενο βήμα είναι να σχεδιάσουμε τον τρόπο με τον οποίο θα υλοποιήσουμε την λύση που έχουμε επιλέξει. Μερικές από τις ερωτήσεις που χρειάζεται να θέσουμε στον εαυτό μας είναι οι εξής: Πότε και πως θα δράσω; Χρειάζομαι τη βοήθεια άλλων ανθρώπων; Γνωρίζω κάποιον που έχει βρεθεί σε ανάλογη θέση ώστε να πάρω μερικές χρήσιμες πληροφορίες;
Βήμα 5ο: Εφαρμόζω τη λύση που έχω επιλέξει.
Βήμα 6ο: Αξιολόγηση. Το τελευταίο στάδιο αφορά την αξιολόγηση. Αν πετύχαμε το στόχο μας και είχαμε την έκβαση που επιθυμούσαμε τότε η προσπάθειά μας στέφθηκε με επιτυχία. Αν όχι;
Μερικές φορές η λύση που επιλέγουμε δεν οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτό δε σημαίνει ωστόσο ότι αποτύχαμε. Σε αυτή τη περίπτωση χρειάζεται να αναλογιστούμε “τι δεν πήγε καλά”. Πολλές φορές χρειάζεται να εφαρμόσουμε την δεύτερη καλύτερη λύση (άρα επιστρέφουμε στο δεύτερο βήμα), ή χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε το πρόβλημα (άρα επιστρέφουμε στο πρώτο βήμα) ή ίσως χρειάζεται να περιμένουμε μέχρι οι συνθήκες να γίνουν περισσότερες ευνοϊκές.