Συχνά χρησιμοποιούμε τη φράση “νιώθω ότι…”, η οποία παραπέμπει στη περιγραφή μιας συναισθηματικής κατάστασης, ενώ στην πραγματικότητα αυτό που δηλώνουμε αφορά περισσότερο τη σκέψη παρά το συναίσθημά μας. Π.χ. η φράση “νιώθω ότι δεν θα τα καταφέρω” περιγράφει μια σκέψη μας (“δε θα τα καταφέρω”) για μια επικείμενη κατάσταση και όχι το συναίσθημά μας (το οποίο θα μπορούσε να ήταν φόβος ή ανησυχία για την επικείμενη κατάσταση).
Ο τρόπος αυτός έκφρασης της σκέψης μας ίσως εκφράζει και τη βαρύτητα που δίνουμε στο συναίσθημα, στο οποίο πολύ συχνά αποδίδουμε και την ευθύνη για την συμπεριφορά μας στα πλαίσια μιας κατάστασης (π.χ. θόλωσα τόσο πολύ που δεν κρατήθηκα και τον έβρισα). Πιο αναλυτικά, όταν αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση, θεωρούμε ότι η κατάσταση είναι αυτή η οποία μας προκαλεί μια συναισθηματική αντίδραση, η οποία, με την σειρά της υπαγορεύει τη συμπεριφορά μας.
Η αναγνώριση του συναισθήματος ως βασικού παράγοντα διαμόρφωσης της συμπεριφοράς μας ανάλογα με τις καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε, μας καθιστά αδύναμους απέναντι σε πολλές καταστάσεις (“μου είναι αδύνατο να το αντιμετωπίσω”). Στα παραπάνω παραδείγματα έχει υποτιμηθεί ο ρόλος της σκέψης. Ακόμα περισσότερο, σε συνθήκες στις οποίες βιώνουμε πολύ έντονα ένα συναίσθημα, δεν αναγνωρίζουμε καν τη σκέψη μας:”ήμουν τόσο αγχωμένος που δεν σκεφτόμουν τίποτα”. Αυτό όμως που συμβαίνει μπορεί να μας εκπλήξει: Η σκέψη είναι αυτή η οποία διαμορφώνει μια δεδομένη χρονική στιγμή τόσο το συναίσθημα που βιώνουμε όσο και τη συμπεριφορά που εκδηλώνουμε.
Η παραπάνω διατύπωση (και διαπίστωση) “ανήκει” στον Επίκτητο ( “ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα” ) και συνοψίζει τη βασική αρχή του Γνωσιακού Συμπεριφοριστικού Μοντέλου ψυχοθεραπείας. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο μοντέλο, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε τις καταστάσεις γύρω μας είναι αυτός ο οποίος επηρεάζει τα συναισθήματά μας και την συμπεριφορά μας. Επίσης, σύμφωνα με το Γνωσιακό Συμπεριφοριστικό Μοντέλο, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε τις καταστάσεις είναι μαθημένος και αυτοματοποιημένος ακριβώς επειδή έχουμε εξασκηθεί σε αυτόν για πάρα πολύ καιρό (ακόμα και από την παιδική μας ηλικία). Αυτό, ωστόσο, σημαίνει ότι μπορούμε να μάθουμε να ερμηνεύουμε τις καταστάσεις γύρω μας και με άλλους τρόπους, αν ο μαθημένος αυτός τρόπος σκέψης πλέον δεν μας ικανοποιεί.
Ή μπορούμε να μάθουμε να σκεφτόμαστε και με έναν εναλλακτικό τρόπο, εξετάζοντας την ίδια κατάσταση από διαφορετικές οπτικές. Κατανοώντας επομένως τον ρόλο των σκέψεών μας -ακόμα και τις φορές εκείνες που δεν μπορούμε να τις εντοπίσουμε αμέσως-στην συναισθηματική μας κατάσταση μπορούμε να βελτιώσουμε το συναίσθημά μας και να ρυθμίσουμε ανάλογα την συμπεριφορά μας.
φωτο: Brendan Monroe Sequence of Thoughts, 2007