Ψυχογενής Βουλιμία

Τα συμπτώματα της Ψυχογενούς Βουλιμίας είναι τα εξής (σύμφωνα με το DSM IV):

Επαναλαμβανόμενα επεισόδια κρίσεων υπερφαγίας.
Επαναλαμβανόμενες και ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές (όπως η πρόκληση εμετών, η λήψη διουρητικών και καθαρτικών, η νηστεία, η έντονη σωματική άσκηση κ.α) ώστε να μην αυξήσουν το σωματικό τους βάρος.
Οι δύο παραπάνω συμπεριφορές (η υπερφαγική και η αντισταθμιστική) να διαρκούν για τουλάχιστον τρεις μήνες με συχνότητα τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα.
Η αυτοαξιολόγηση επηρεάζεται καθοριστικά από το σχήμα και το βάρος του σώματος.
Στην παρούσα φάση της διαταραχής δεν πρέπει να πληρούνται τα κριτήρια για ψυχογενή ανορεξία

Υπάρχουν δύο τύποι:
1. Ο καθαρτικός: χρήση αυτοπροκαλούμενων εμετών ή κατάχρηση καθαρτικών, διουρητικών, υποκλυσμών.
2. Ο μη καθαρτικός: νηστεία και έντονη σωματική άσκηση.

Ψυχογενής Ανορεξία

Τα συμπτώματα της ΨΑ είναι τα εξής (σύμφωνα με τo DSM IV):
Άρνηση διατήρησης του σωματικού βάρους στο (ή πάνω από το) κατώτερο όριο φυσιολογικού βάρους σε σχέση με την ηλικία και το ύψος.
Έντονος φόβος αύξησης του βάρους ή πάχυνσης, ακόμα και όταν το άτομο είναι ελλιποβαρές.
Διαταραχή στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται το βάρος και το σχήμα του σώματος, αδικαιολόγητη υπεραξιολόγηση του σωματικού βάρους ή σχήματος, διαταραχή στον τρόπο με τον οποίο το άτομο εκτιμά την εμφάνιση του ή άρνηση της σοβαρότητας του τρέχοντος χαμηλού σωματικού βάρους.
Αμηνόρροια για χρονική περίοδο τουλάχιστον τριών κύκλων.

Υπάρχουν δύο τύποι:

1. Περιοριστικός τύπος: κατά την διάρκεια του τρέχοντος επεισοδίου το άτομο δεν καταφεύγει σε υπερφαγική ή καθαρτική συμπεριφορά. Η διατήρηση του βάρους συνίσταται στην αυστηρή δίαιτα, έντονη γυμναστική ή παράλειψη γευμάτων.
2. Υπερφαγικός-καθαρτικός τύπος: το άτομο εκδηλώνει υπερφαγικά επεισόδια και στην συνέχεια καταφεύγει σε καθαρτικές συμπεριφορές για την διατήρηση του σωματικού βάρους.

Συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα που εμφανίζουν τα άτομα με ΔΠΤ.
• Έντονη ενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος.
• Έντονος φόβος ότι θα πάρουν βάρος.
• Μη ρεαλιστική εκτίμηση της εικόνας του σώματός τους και του βάρους τους.
• Σκέψεις αναξιότητας και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Η αξία του ατόμου καθορίζεται από το σχήμα και το βάρος του σώματος.
• Κοινωνική απομόνωση και κυρίως αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων που συνδέονται με το φαγητό.
• Προτιμούν να τρώνε μόνα τους.
• Κρύβουν τροφή.
• Έντονα συναισθήματα ενοχής μετά την κατανάλωση τροφής.
• Καταφεύγουν σε υπερβολική σωματική άσκηση, χρήση καθαρτικών/διουρητικών ή πρόκληση εμετών με στόχο τον έλεγχο του βάρους.
• Συχνές αυστηρές δίαιτες.
• Κατηγοριοποίηση τροφών σε” καλές” και “κακές”ανάλογα με την θερμιδική τους αξία, αποφυγή μεγάλης γκάμας τροφών.

Μη ρεαλιστικές σκέψεις που αφορούν τον εαυτό, το σχήμα και το βάρος του σώματος, τις τροφές, τις συμπεριφορές διατροφής π.χ.:

«είμαι αποτυχημένη»
«οι άλλοι θέλουν να παχύνω γιατί με ζηλεύουν»
«μόνο αν είμαι αδύνατη αξίζω»
«αν το βάρος μου υπερβεί κάποια κιλά, δεν θα μπορέσω να τα χάσω»
«αν φάω, δε θα σταματήσω να τρώω»
«δεν έχω τίποτα να επιδείξω παρά μόνο το σώμα μου»
«αν φάω αυτή την τροφή, θα παχύνω»
«οι υδατάνθρακες παχαίνουν»
«αν φάω και κάνω εμετό, δεν θα παχύνω»
«αν τρως βράδυ, παχαίνεις»
«αν τρως πολλές φορές την ημέρα, παχαίνεις»

 

Ποιοι παράγοντες ευθύνονται για τις ΔΠΤ και ποιοι παράγοντες τις συντηρούν.

Οι ΔΠΤ είναι σοβαρές διαταραχές με ηλικία έναρξης ακόμα και τα 10 έτη. Συνήθως όμως εμφανίζονται προς τα μέσα ή το τέλος της εφηβείας. Αφορά κυρίως γυναίκες, τα τελευταία όμως χρόνια έχει αρχίσει και παρατηρείται και στους άνδρες. Αυτή η παρατήρηση έχει οδηγήσει πολλούς ειδικούς να αποδίδουν τα αίτια της εμφάνισης των διαταραχών σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, με πρωταρχικό την κοινωνική πίεση για ένα αδύνατο σώμα. Συχνά τα άτομα αναφέρουν ότι πριν την έναρξη των ΔΠΤ, ακολουθούσαν δίαιτα με στόχο την απώλεια βάρους. Ωστόσο οι διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο και η έναρξη τους οφείλεται σε βιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς, αναπτυξιακούς παράγοντες.

 

Πώς ερμηνεύονται οι Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής σύμφωνα με το Γνωσιακό Συμπεριφοριστικό Μοντέλο θεραπείας

Η παρέμβαση για την αντιμετώπιση των ΔΠΤ είναι απαραίτητη καθώς συνυπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι για την υγεία του ατόμου. Αν η σωματική υγεία του ατόμου είναι σοβαρά διαταραγμένη, πρώτος στόχος της θεραπείας είναι η ιατρική αντιμετώπιση (και σε πολλές περιπτώσεις, κυρίως στην ΨΑ, η νοσηλεία κρίνεται αναγκαία). Αφού έχει αποκατασταθεί η σωματική υγεία του ατόμου, η ψυχοθεραπεία συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση των ΔΠΤ. Στη συνέχεια περιγράφεται εν συντομία το ΓΣΜ θεραπείας, το οποίο φαίνεται ότι είναι μια αποτελεσματική μορφή παρέμβασης κυρίως στην ΨΒ και στη διαταραχή υπερφαγίας.

Συνήθως πριν την έναρξη της ΨΑ ή ΨΒ προηγείται μια περίοδος (ή περισσότερες) κατά την οποία το άτομο προσπαθεί να μειώσει το σωματικό του βάρος με δίαιτα. Η συμπεριφορά αυτή του ατόμου (ο περιορισμός της τροφής με στόχο την απώλεια βάρους) στα άτομα που θα αναπτύξουν ΔΠΤ συνδέεται α) με την αίσθηση, που τους προσφέρει η δίαιτα, ότι επανακτούν τον έλεγχο στη ζωή τους και β) με την υπερβολική (δυσλειτουργική) σημασία και αξία που προσδίδουν στο λεπτό σώμα.

Πιο συγκεκριμένα το ΓΣΜ υποστηρίζει ότι εμφανίζεται ένας φαύλος κύκλος ο οποίος συντηρεί και τις δύο διαταραχές. Συνήθως πριν την έναρξη των ΔΠΤ το άτομο βιώνει περίοδο έντονου στρες και υποκειμενική αίσθηση απώλειας του ελέγχου. Η δίαιτα συχνά ερμηνεύεται εσφαλμένα από το άτομο ως ένας τρόπος επανάκτησης του ελέγχο.

Στην ΨΒ το άτομο καταφεύγει ‘εύκολα’ στην κατανάλωση τροφής για να ανακουφιστεί από τα δυσάρεστα συναισθήματα που βιώνει καθώς σκέφτεται ότι μέσω των αντισταθμιστικών συμπεριφορών (εμετός ή χρήση καθαρτικών) θα ελέγξει ή θα αποτρέψει την αύξηση του βάρους. Οι συμπεριφορές αυτές (η υπερφαγία και οι καθαρτικές συμπεριφορές) έχουν ως συνέπεια το άτομο να κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα ενοχής, ντροπής και φόβου για την πιθανή αύξηση του βάρους με αποτέλεσμα να καθίσταται περισσότερο ευάλωτο στην εκδήλωση νέου υπερφαγικού επεισοδίου. Στη ΨΒ οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές είναι αυτές οι οποίες συντηρούν τη διαταραχή. Αντίθετα, στη ΨΑ ο περιορισμός της τροφής είναι αυτός ο οποίος συντηρεί την διαταραχή. Ο φόβος του ατόμου ότι κάποια στιγμή θα υποκύψει στην πείνα του αυξάνει το άγχος του και τις αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό («δεν τα καταφέρνω», «θα αποτύχω», «θα γίνω χοντρή») με αποτέλεσμα να εντατικοποιεί τις προσπάθειες για τον περιορισμό τροφής. Συχνά, στην προσπάθεια αυτή, το άτομο καταφεύγει και σε άλλες συμπεριφορές ελέγχου του βάρους όπως η υπερβολική σωματική άσκηση, η πρόκληση εμετών, η χρήση καθαρτικών, κυρίως μετά από την εκδήλωση ενός υπερφαγικού (ή μη) επεισοδίου.

Στόχος της παρέμβασης είναι να «σπάσουν» οι φαύλοι κύκλοι που συντηρούν τις ΔΠΤ και το άτομο να αποκτήσει νέες, πιο λειτουργικές διατροφικές συνήθειες. Ένας πολύ βασικός αρχικός στόχος της παρέμβασης είναι και η λεπτομερής ενημέρωση της (του) θεραπευόμενης (-ου) για τις συνέπειες της δίαιτας και των αντισταθμιστικών συμπεριφορών (εμετού, χρήση διουρητικών και καθαρτικών, εντατικής γυμναστικής). Στα πλαίσια της θεραπευτικής διαδικασίας συμπεριλαμβάνονται και άλλες παρεμβάσεις που στόχο έχουν την αντιμετώπιση και των άλλων δυσκολιών που μπορεί να εμφανίζουν οι θεραπευόμενες/οι και συνδέονται με τις ΔΠΤ (π.χ. χαμηλή αυτοεκτίμηση, τελειομανία, κατάθλιψη, ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες κ.α.).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γονιδάκης, Φ. & Βάρσου, Ε. (2008). Ψυχογενής ανορεξία. Αθήνα: Βήτα.
Ευθυμίου, Κ., Μαυροειδή, Α., & Παυλάτου Ε. (2006). Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Fairburn, C.G. & Wilson, G.T. (1993). Binge eating. NY and London: The Guildford press.
Fairburn, C.G. (1999). Βουλιμία: Ξανακερδίστε τον έλεγχο. Αθήνα: Πατάκης.
Σίμος, Γ. (επιμ.). Γνωστική συμπεριφορική Θεραπεία. Αθήνα: Πατάκης.