Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή
Οι πιο συνηθισμένες ιδεοληψίες των ατόμων με ΙΔΨ είναι οι εξής:
- Φόβος μην μολυνθούν από μικρόβια ή από δηλητηριώδεις ουσίες.
- Φόβος μην προκαλέσουν κακό στους ίδιους ή σε άλλους επειδή δεν ήταν αρκετά προσεκτικοί.
- Φόβος μην κάνουν κάτι μη αποδεκτό.
Συχνά, οι ιδεοληψίες αφορούν την τάξη ή την συμμετρία. Έτσι τα άτομα με ΙΔΨ μπορεί να ξοδέψουν ώρες ολόκληρες προσπαθώντας να ταχτοποιήσουν «σωστά» αντικείμενα.
Πολλές φορές οι ιδεοληψίες έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το αξιακό σύστημα του ατόμου (π.χ. μια μητέρα φοβάται ότι θα σκοτώσει το παιδί της ) με αποτέλεσμα το άτομο να πιστεύει ότι είναι εκτός ελέγχου.
Οι καταναγκασμοί συχνά αναφέρονται και ως «τελετουργίες» καθώς χαρακτηρίζονται από επίμονη και τελετουργική (πάντα με τον ίδιο συγκεκριμένο τρόπο) επανάληψη πράξεων. Οι πιο συνηθισμένοι καταναγκασμοί είναι: το πλύσιμο των χεριών, το τσεκάρισμα, η τακτοποίηση, η τοποθέτηση των πραγμάτων σε συγκεκριμένη θέση, η συλλογή πραγμάτων, η αναζήτηση διαβεβαιώσεων και επιβεβαιώσεων από τους άλλους κ.α. Συχνά, ωστόσο, οι τελετουργίες δεν «φαίνονται» καθώς αφορούν νοητικές «πράξεις» όπως το μέτρημα, η προσευχή, η επανάληψη συγκεκριμένων λέξεων ή φράσεων κ.α. Τα άτομα που εκδηλώνουν ΙΔΨ μπορεί να έχουν περισσότερες των μια ιδεοληψίες ή/και τελετουργίες.
Επίσης τα άτομα με ΙΔΨ συχνά αποφεύγουν συγκεκριμένες καταστάσεις ή αντικείμενα με στόχο την μη εκδήλωση ιδεοληψιών ή καταναγκασμών. Π.χ. αποφεύγουν να μετακινηθούν με τα ΜΜΜ εξαιτίας του φόβου ότι θα μολυνθούν ή αποφεύγουν να ξεκινήσουν μια διαδικασία επειδή ξέρουν ότι θα ακολουθήσει καταναγκασμός (π.χ. να κάνουν μπάνιο).
Ένα συνηθισμένο χαρακτηριστικό των ατόμων με ΙΔΨ είναι η «παθολογική αμφιβολία», δηλαδή η έντονη και χωρίς λόγο αμφιβολία κατά πόσο έκαναν ή δεν έκαναν κάποια πράγματα. Η «παθολογική αμφιβολία» φαίνεται ότι σχετίζεται με την έλλειψή εμπιστοσύνης των ατόμων στις μνημονικές τους ικανότητες καθώς «δεν θυμούνται» να έκαναν ή όχι κάποιες ενέργειες (π.χ. «κλείδωσα την εξώπορτα;»).
Παρόλο που τα άτομα με ΙΔΨ έχουν επίγνωση ότι οι φόβοι τους και οι καταναγκασμοί τους είναι παράλογοι και μη ρεαλιστικοί, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ιδεοληψίες και να αντισταθούν στους καταναγκασμούς. Ανάλογα με την ένταση της διαταραχής αυτή η επίγνωσή μερικές φορές υποχωρεί.
Τα άτομα με ΙΔΨ μπορεί να ξοδεύουν πολύ χρόνο ασχολούμενα με τις ιδεοληψίες και τους καταναγκασμούς με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν προβλήματα σε όλους του τομείς της ζωής τους (επαγγελματικό, προσωπικό, κοινωνικό). Είναι πιθανό να περάσουν αρκετά χρόνια χωρίς να αναζητήσουν βοήθεια με αποτέλεσμα να έχει επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό η λειτουργικότητά τους.
Υπηρεσίες & θεραπευτικές προσεγγίσεις
Πόσο συχνή είναι η ΙΔΨ;
Αν και στο παρελθόν θεωρούταν μια σπάνια διαταραχή πιο πρόσφατες επιδημιολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι το 1%-6% του πληθυσμού εκδηλώνει ΙΔΨ. Πρόσφατες έρευνες επίσης έχουν δείξει ότι εκδηλώνεται με την ίδια συχνότητα τόσο μεταξύ των αντρών όσο και μεταξύ των γυναικών. Ως ηλικία έναρξης της διαταραχής φαίνεται ότι είναι η εφηβεία ή τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης, αν και μερικές φορές η έναρξη μπορεί να εκδηλωθεί και στην παιδική ηλικία. Οι άντρες τείνουν να εμφανίζουν ΙΔΨ στις ηλικίες μεταξύ 13-15 ετών, ενώ οι γυναίκες στις ηλικίες μεταξύ 20-24 ετών.
Ποιες είναι οι αιτίες της ΙΔΨ;
Δεν είναι ακόμα γνωστό τι προκαλεί την ΙΔΨ. Καθώς τα συμπτώματα της διαταραχής είναι ποικίλα και ανομοιογενή, δεν είναι ξεκάθαρο αν είναι μια ξεχωριστή διαταραχή ή αποτελεί μια ομάδα διαταραχών με κοινά χαρακτηριστικά. Η δεύτερη άποψη επικράτησε στην 5η έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών (DSM 5) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας και η ΙΔΨ εντάσσεται πλέον σε μια ευρύτερη ομάδα διαταραχών (Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και Άλλες Σχετιζόμενες Διαταραχές όπως η Σωματοδυσμορφική Διαταραχή, η Διαταραχή Παρασυσσώρευσης, η Τριχοτιλλομανία, η Δερματιλλομανία) οι οποίες μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά όπως επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και επαναλαμβανόμενες προσπάθειες να μειωθούν ή να σταματήσουν αυτές οι συμπεριφορές.
Σε ότι αφορά την εκδήλωση της διαταραχής, παρατηρούνται σημαντικές διαφορές μεταξύ των ατόμων που έχουν εκδηλώσει ΙΔΨ τόσο ως προς το είδος των συμπτωμάτων, τη διάρκεια και την έντασή τους όσο και ως προς την ανταπόκριση στην θεραπεία: Μερικοί εκδηλώνουν και ιδεοληψίες και καταναγκασμούς, άλλοι μόνο ιδεοληψίες ή μόνο καταναγκασμούς, οι ιδεοληψίες μπορεί να αφορούν μια συγκεκριμένη θεματολογία (π.χ. μόλυνση) ή περισσότερες, οι καταναγκασμοί μπορεί να συνεχίζονται για ώρες ή να διαρκούν μόνο μερικά λεπτά, η έναρξη να είναι ξαφνική με σημαντικές επιπτώσεις στη λειτουργικότητα του ατόμου ή μπορεί να παρατηρούνται υφέσεις και εξάρσεις, η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει μικρό χρονικό διάστημα ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να πάρει μια πιο μακροχρόνια μορφή κ.α.
Επίσης, ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν την ύπαρξη βιολογικών και κληρονομικών παραγόντων καθώς και διαταραχές στην εγκεφαλική δραστηριότητα στην εμφάνιση της ΙΔΨ.
Τέλος σημαντικό ρόλο τόσο στην εκδήλωση της διαταραχής όσο και στη συντήρησή της διαδραματίζουν ψυχολογικοί παράγοντες όπως η αρνητική ενίσχυση (να καταφεύγει το άτομο στους καταναγκασμούς ή να αποφεύγει καταστάσεις στις οποίες ξέρει ότι θα εμφανιστούν ή θα ενταθούν τα συμπτώματα) και οι διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις.
Ερμηνεία της ΙΔΨ σύμφωνα με το Γνωσιακό Συμπεριφοριστικό Μοντέλο Θεραπείας
Σύμφωνα με το Γνωσιακό Συμπεριφοριστικό μοντέλο οι παρεισφρητικές σκέψεις θεωρούνται φυσιολογικά φαινόμενα. Το 90% του πληθυσμού αναφέρει ότι έχει παρεισφρητικές σκέψεις. Ωστόσο αυτό που συντελεί στην εκδήλωση τελικά της ΙΔΨ είναι οι προσπάθειες που κάνουν τα άτομα με ΙΔΨ να ελέγξουν ή να εξουδετερώσουν αυτές τις παρεισφρητικές σκέψεις. Η προσπάθεια αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την εντονότερη εμφάνιση των παρεισφρητικών αυτών σκέψεων και τις περαιτέρω εντονότερες προσπάθειες για εξάλειψή τους, διαδικασία που εντείνει το άγχος και τη δυσφορία.
Τα άτομα με ΙΔΨ υπερεκτιμούν τόσο την πιθανότητα να συμβούν αρνητικά γεγονότα όσο και τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν αν τα αρνητικά αυτά γεγονότα συμβούν. Ταυτόχρονα, υποτιμούν τις δικές τους δυνατότητες αντιμετώπισης αυτών των συνεπειών και επιπρόσθετα, το οποίο αποτελεί και τη βασική πεποίθηση στα άτομα με ΙΔΨ, υπερεκτιμούν την ευθύνη που οι ίδιοι έχουν σε σχέση με την εκδήλωση ή μη των γεγονότων αυτών. Η υπερεκτίμηση αυτή της ευθύνης συνοδεύεται από έντονο άγχος, ενοχή και ντροπή, συναισθήματα που τα θεωρούν αβάσταχτα. Κατά συνέπεια, οι καταναγκασμοί και η αποφυγή επιτελούν διπλή λειτουργία, από την μια πλευρά έχουν ως στόχο την μείωση του κινδύνου και από την άλλη πλευρά την ανακούφιση από το διογκωμένο αίσθημα ευθύνης. Το διογκωμένο αυτό αίσθημα ευθύνης απορρέει από τις βαθύτερες πεποιθήσεις των ατόμων που εκδηλώνουν ΙΔΨ. Στο σύστημα πεποιθήσεων των ατόμων με ΙΔΨ οι σκέψεις και οι παρεισφρητικές ιδέες ταυτίζονται με την ίδια την πράξη και η αποτυχία στην εξουδετέρωση αυτών των σκέψεων ισοδυναμεί με την επιθυμία να συμβεί το περιεχόμενο της σκέψης (π.χ. η σκέψη: «υπάρχουν παντού μικρόβια» συνδέεται με την συμπεριφορά του πλυσίματος των χεριών ώστε να μην μολυνθούν οι άλλοι και το μη πλύσιμο των χεριών ισοδυναμεί με την πεποίθηση «πράγματι οι άλλοι θα μολυνθούν και το προκάλεσα εγώ»).
Επίσης, φαίνεται ότι τα άτομα που εκδηλώνουν ΙΔΨ έχουν μικρή ανοχή στην αβεβαιότητα. Καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να μειωθεί το ρίσκο ή η αμφιβολία στις δραστηριότητές μας, τα άτομα με ΙΔΨ ξοδεύουν πολύ χρόνο στο να πάρουν μια απόφαση καθώς υπερεκτιμούν τόσο το γεγονός όσο και τις συνέπειες μιας λάθους απόφασης. Αναζητούν διαρκώς διαβεβαιώσεις και επιβεβαιώσεις από τους άλλους ή επιδίδονται σε διαρκείς ελέγχους με στόχο την αποφυγή μιας λάθος απόφασης.
Τέλος, φαίνεται ότι διακατέχονται από το αίσθημα της τελειομανίας και έχουν ένα αυστηρό σύστημα αξιολόγησης σχετικά με το «καλό» και το «κακό».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Barlow, D. (2014). Clinical handbook of psychological disorders. N.Y.: The Guilford Press.
Cordioli, A. (2008). Cognitive behavior therapy in obsessive compulsive disorder. Revista Brasileira de Psiquiatria (30), 65-72.
Leahy, R., Holland, S., & McGinn. L. (2012). Treatment plans for depression and anxiety disorders. N.Y.: The Guilford Press.
Μαζί μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα προσωπικά και συναισθηματικά προβλήματα που σας απασχολούν.
Γενικευμένη Αγχώδης... περισσότερα
