Η κατάθλιψη επηρεάζει όλους τους τομείς λειτουργικότητας του ατόμου: το συναίσθημα, τη συμπεριφορά-επίπεδο δραστηριότητας, τη σκέψη, τη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος και το σώμα. Το άτομο με κατάθλιψη βιώνει έντονα αρνητικά συναισθήματα όπως θλίψη, λύπη, απογοήτευση, απελπισία. Κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να καταφεύγει εύκολα στο κλάμα. Έχει χάσει το ενδιαφέρον του για τις δραστηριότητές του και τις ενασχολήσεις που του προκαλούσαν ευχαρίστηση.

 

Συχνά κυριαρχεί το άγχος με τη μορφή μιας μόνιμης ανησυχίας ή και πιο έντονων εκδηλώσεων άχγους όπως οι κρίσεις πανικού. Άλλη μια συνηθισμένη συναισθηματική κατάσταση στην κατάθλιψη είναι η ευερεθιστότητα.
Το άτομο με κατάθλιψη, επίσης, παραμελεί τη σωματική του φροντίδα και το ίδιο νιώθει ότι δεν μπορεί να φέρει εις πέρας τις απλές καθημερινές του δραστηριότητες (να πάει στη δουλειά του, να φροντίσει την οικογένειά του κ.τλ).

 

Η μειωμένη διάθεση για ενασχόληση με τις καθημερινές του δραστηριότητες επιτείνουν τα αρνητικά του συναισθήματα και προσθέτουν και συναισθήματα αναξιότητας και ενοχής. Η σκέψη του κατακλύζεται από αρνητικές σκέψεις που αφορούν τον ίδιο («δεν είμαι άξιος, δεν μπορώ να κάνω τίποτα, γίνομαι βάρος», τους άλλους «κανείς δε με καταλαβαίνει, θα προτιμούσαν να ζούσαν χωρίς εμένα, δε με νοιάζονται πραγματικά», αλλά και το μέλλον («τίποτα δεν θα αλλάξει, θα είμαι για πάντα δυστυχισμένος». Η κατάθλιψη επίσης επηρεάζει αρνητικά τον ύπνο του ατόμου (αϋπνία ή τάση να παραμένει περισσότερο στο κρεββάτι), την όρεξή του (ανορεξία ή βουλιμία), την σεξουαλική του διάθεση, το επίπεδο της ενεργητικότητάς του καθώς το άτομο με κατάθλιψη νιώθει διαρκώς κουρασμένο και εξαντλημένο. Συχνά είναι και τα παράπονα για σωματικές ενοχλήσεις όπως οι κεφαλαλγίες, οι μυϊκοί πόνοι, η δυσκοιλιότητα, η ναυτία, η δυσκολία στην αναπνοή κ.α.

 

Ένα πολύ σοβαρό σύμπτωμα της κατάθλιψης είναι ο αυτοκτονικός ιδεασμός, η αναφορά δηλαδή του ατόμου σε σκέψεις αυτοκτονίας. Το ζήτημα της αυτοκτονικότητας πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά τόσο από τους συγγενείς του ατόμου με κατάθλιψη (και να αναζητήσουν άμεσα την κατάλληλη παρέμβαση για την αντιμετώπιση αυτού του συμπτώματος) όσο και από τους ειδικούς (κυρίως οι γιατροί άλλων ειδικοτήτων, στους οποίους συχνά καταφεύγουν τα άτομα με κατάθλιψη, πέρα των ψυχιάτρων, οι οποίοι μπορεί να υποτιμήσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης).

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) 1 στους 10 ανθρώπους θα νοσήσει κάποια στιγμή της ζωής του από κατάθλιψη. Οι επιδημιολογικές έρευνες συμφωνούν ότι το 6% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει κατάθλιψη. Οι γυναίκες υποφέρουν από κατάθλιψη 2 φορές περισσότερο από τους άντρες. Η κατάθλιψη είναι μια σοβαρή διαταραχή η οποία κατατάσσεται στην 4η θέση της λίστας των 10 ασθενειών, όπως έχει εκδοθεί από τον Π.Ο.Υ., με τον υψηλότερο δείκτη βαρύτητας, ο οποίος μετρά την συνολική επιβάρυνση μιας ασθένειας στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή.

Η κατάθλιψη είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και για την εμφάνισή της ευθύνονται πολλοί παράγοντες: βιολογικοί, κοινωνικοί, κληρονομικοί, ψυχολογικοί.

Σύμφωνα με το γνωσιακό συμπεριφορικό μοντέλο, για την εμφάνιση της κατάθλιψης χρειάζεται να πληρούνται δύο προϋποθέσεις: το άτομο να έχει βιώσει κάποια απώλεια και ταυτόχρονα να διαθέτει -σε λανθάνουσα κατάσταση- βαθύτερα καταθλιπτικογόνα σχήματα (βαθιές πεποιθήσεις που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και εξηγεί το κόσμο γύρω του) τα οποία θα πυροδοτηθούν από αυτή την απώλεια. Σύμφωνα με τον Beck, το πατέρα της Γνωσιακής θεωρίας και θεραπείας, η απώλεια μπορεί να είναι είτε πραγματική, είτε συμβολική (π.χ. απώλεια της αυτοεκτίμησης) είτε αθροιστική. Τα βαθύτερα καταθλιπτικογόνα σχήματα αφορούν δύο μεγάλες κατηγορίες: της αυτονομίας (το άτομο ενδιαφέρεται περισσότερο για τα επιτεύγματα του) και της κοινωνιοτροπίας (το άτομο ενδιαφέρεται περισσότερο για τις σχέσεις του με τα άλλα άτομα). Έτσι ένα άτομο με βαθύτερα καταθλιπτικογόνα σχήματα αυτονομίας αν απολυθεί, καθίσταται ευάλωτο στην εμφάνιση της κατάθλιψης.

 

Αν και ερευνητικά δεν έχει υποστηριχθεί η παραπάνω ερμηνεία του Beck για την εκδήλωση της κατάθλιψης, οι παρατηρήσεις του σχετικά με τα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν οι καταθλιπτικοί και η προτεινόμενη θεραπεία για την κατάθλιψη έχουν υποστηριχθεί επανειλημμένως ερευνητικά και σήμερα η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία είναι η πιο αποτελεσματική παρέμβαση για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης ή ο συνδυασμός γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας και φαρμακοθεραπείας.

Ο Beck παρατήρησε ότι η σκέψη των καταθλιπτικών ασθενών εμφανίζει κάποιες ομοιότητες οι οποίες αφορούν στο περιεχόμενο, τις διεργασίες και τη δομή της σκέψης. Το περιεχόμενο της σκέψης του καταθλιπτικού χαρακτηρίζεται από αρνητική θεώρηση του εαυτού, του κόσμου και του μέλλοντος. Ο καταθλιπτικός αξιολογεί τον εαυτό του ως ανάξιο και ανίκανο να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, «βλέπει» τους άλλους ως απορριπτικούς απέναντί του και το μέλλον του αρνητικό και δυσοίωνο. Οι διεργασίες της σκέψης έχουν ως αποτέλεσμα ο καταθλιπτικός να επιβεβαιώνει τις πεποιθήσεις για τον εαυτό του, το κόσμο και το μέλλον μέσα από τις “γνωστικές διαστρεβλώσεις” όπως η διπολική σκέψη (π.χ. ή όλα πάνε καλά ή όλα είναι χάλια») ή τα αυθαίρετα συμπεράσματα («αφού τώρα νιώθω έτσι, έτσι θα νιώθω πάντα). Τέλος, τα καταθλιπτικογόνα σχήματα αποτελούν τη δομή της σκέψης του καταθλιπτικού.

Σύμφωνα με το γνωσιακό συμπεριφορικό μοντέλο θεραπείας, η κατάθλιψη συντηρείται μέσω ενός φαύλου κύκλου κατά τον οποίο οι αρνητικές σκέψεις του ατόμου αυξάνουν τα καταθλιπτικά συναισθήματα και την αδρανοποίηση. Στη συνέχεια ο καταθλιπτικός θλίβεται για τη κατάσταση αυτή, εντείνονται οι αρνητικές σκέψεις («είμαι ένα τίποτα», «δεν θα τα καταφέρω ποτέ») και έτσι πυροδοτείται ξανά αυτός ο φαύλος κύκλος. Στόχος της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας είναι να «σπάσει» αυτός ο φαύλος κύκλος.

Η αποτελεσματικότητα της γνωσιακής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας για την κατάθλιψη έχει υποστηριχθεί από πλήθος ερευνών. Βασικός στόχος της θεραπείας είναι ο θεραπευόμενος να αποκτήσει επίγνωση των δυσλειτουργικών –αρνητικών προτύπων σκέψης και συμπεριφοράς και να μάθει να σκέφτεται με έναν περισσότερο ρεαλιστικό και βοηθητικό τρόπο.

Τρεις είναι οι βασικές αρχές του γνωσιακού συμπεριφορικού μοντέλου θεραπείας:

• Ο τρόπος σκέψης είναι αυτός που επηρεάζει τα συναισθήματα μας και τη συμπεριφορά μας (και όχι οι καταστάσεις).
• Μερικές φορές ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε είναι αρνητικός-δυσλειτουργικός, δηλαδή δεν μας επιτρέπει να εξετάσουμε όλες τις παραμέτρους μιας κατάστασης και να οδηγηθούμε σε πιο ασφαλή ρεαλιστικά συμπεράσματα. Ο δυσλειτουργικός αυτός τρόπος σκέψης οδηγεί τόσο σε αρνητικά συναισθήματα όσο και σε αρνητικές-μη βοηθητικές συμπεριφορές.
• Ο τρόπος σκέψης είναι αποτέλεσμα μάθησης.
Και αφού ο τρόπος σκέψης είναι μαθημένος μπορεί να τροποποιηθεί μέσω νέας μάθησης.
Ο θεραπευόμενος, επομένως κατά τη διάρκεια της θεραπείας θα εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται και θα προσπαθήσει να εντοπίσει εκείνα τα πρότυπα σκέψης που συντελούν και συντηρούν την κατάθλιψη. Ωστόσο, αρχικός στόχος της θεραπείας είναι το άτομο να αρχίσει να δραστηριοποιείται ξανά καθώς η αδράνεια ενισχύει την καταθλιπτική διάθεση. Η επαναδραστηριοποίηση βοηθά το άτομο να αρχίσει να αμφισβητεί την ορθότητα των σκέψεων του σχετικά με την κατάσταση που βιώνει. Το άτομο με κατάθλιψη διαπιστώνει στην πράξη ότι, σε αντίθεση με την (αρνητική δυσλειτουργική του σκέψη) «δεν μπορώ να κάνω τίποτα γιατί δεν έχω όρεξη», η ενασχόλησή του με δραστηριότητες βελτιώνει σημαντικά τη διάθεσή του και αποκτά περισσότερη ενεργητικότητα στο να συνεχίσει σε μια νέα δραστηριότητα. Στη συνέχεια θα «δοκιμάσει» νέους τρόπους σκέψης και θα έχει τη δυνατότητα να αξιολογήσει την επίδραση που έχει ο νέος αυτός τρόπος σκέψης στο συναίσθημά του. Ο θεραπευόμενος, επομένως, ενθαρρύνεται να σκεφτεί και άλλες εναλλακτικές για μια κατάσταση: Π.χ. η αρνητική δυσλειτουργική σκέψη: «είμαι άχρηστος, δεν κάνω τίποτα σωστά» τροποποιείται, μέσω των ερωτήσεων που θέτει ο θεραπευτής, στην πιο ρεαλιστική: «δεν είμαι άχρηστος, έχω κάνει πολλά πράγματα στη ζωή μου. Στην παρούσα φάση, λόγω της κατάθλιψης δεν κάνω όσα θα ήθελα. Σύντομα όμως θα επανέλθω στην φυσιολογική μου ζωή και θα μπορώ να κάνω ό,τι και πριν».

 

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βοηθά τον θεραπευόμενο να κατανοήσει τους λόγους που εκδήλωσε κατάθλιψη και να αποκτήσει τις δεξιότητες εκείνες που θα του επιτρέψουν να διατηρήσει τη ψυχική του υγεία ή να αντεπεξέλθει άμεσα και αποτελεσματικά σε ένα μελλοντικό νέο επεισόδιο κατάθλιψης.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Barlow, D. H. (1993) Clinical Handbook of Psychological Disorders, N.Y.: The Guilford Press
Ευθυμίου, Κ., Μαυροειδή, Α., & Παυλάτου Ε. (2006). Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Παπακώστας, Ι. (1996). Γνωσιακή ψυχοθεραπεία: θεωρία και πράξη. Αθήνα: ΙΕΘΣ.
Σίμος, Γ. (επιμ.). Γνωστική συμπεριφορική Θεραπεία. Αθήνα: Πατάκης.